Շենգավիթը Հայաստանում վաղ բրոնզեդարյան առավել հայտնի և լավ ուսումնասիրված բազմաշերտ, 4 մ խորությամբ հուշարձան է, զբաղեցնում է 6 հեկտար տարածությամբ անկանոն ձվաձև մի հարթակ։ Բնակատեղին շրջափակված է եղել անմշակ քարերից կառուցված հզոր պարսպով։ Պարսպի տակ` հյուսիսային կողմում, հայտնաբերվել է դեպի Հրազդան գետն իջնող սալապատ գետնուղի, իսկ պարսպից դուրս տարածվել է դամբարանադաշտը։ Շենգավթի կառույցները վկայում են ինչպես շինարարական դարավոր ավանդույթների հարատևման, այնպես էլ շինարարության որոշակի առաջընթացի մասին։ 2000 թ. օգոստոսից ուսումնասիրություններ են կատարվել հայ-ամերիկյան միացյալ հնագիտական արշավախմբի կողմից՝ հնագետ Հակոբ Սիմոնյանի ղեկավարությամբ։Ներկայումս հնավայրը ներկայանում է իրար միացած կլոր կամ քառանկյուն հիմք ունեցող կացարաններով, թեք ու նեղ փողոցներով։Մանրամասները տեսանյութում՝

Քոբայրավանքը (12-րդ դ.) միջնադարյան Հայաստանում հոգևոր, մշակութային, գրչության ամենակարևոր կենտրոններից մեկն էր։ Այն հիմնվել է Բագրատունյաց թագավորության Կյուրիկյան իշխանության շնորհիվ։Գտնվում է Հայաստանի Լոռու մարզում՝ Քոբայր գյուղի մոտ։ Տեղակայված է Քոբեր երկաթուղային կայարանից (Թումանյանի շրջան) արևմուտք՝ Դեբեդ գետի ձորալանջին:Տեղանքը դժվարամատչելի է. հուշահամալիրը գտնվում է ժայռի վրա։ Տարածքում առկա են պարիսպներ, մատուռներ, եկեղեցիներ, քաղաքացիական շինություններ, սեղանատուն:Մեծ եկեղեցին (12-րդ դարի վերջ) գտնվում է հուշարձանախմբի հարավարևելյան մասումժայռերի միջանկյալ հարթակներից մեկի վրա, որտեղից անմիջականորեն սկսվում է անդունդը։ Կիսավեր վիճակում է. պահպանվել են խորանը գմբեթազարդի կես բարձրությամբ, հյուսիսային և արևմտյան պատերը, հարավայինի ստորին երկու շարքը։ Պատերը բազալտից ենարտաքուստ և ներսի ստորին մասերում սրբատաշ, իսկ մնացած տեղերումկիսամաքրատաշ,…

2024 թ. ՀՀ Արագածոտնի մարզի Օհանավան գյուղի մոտակայքում գտնվող «նորահայտ» ժայռափոր համալիրի պեղումներն իրենց բնույթով փրկարարական էին, քանի որ վերջինս հայտնաբերվեց հողային աշխատանքների ընթացքում՝ տարածքի սեփականատիրոջ կողմից։Պեղումները հնարավորություն տվեցին բացահայտելու Քասախի կիրճում առկա վաղմիջնադարյան մի հոյակերտ երկհարկ շինություն. վերին և ներքին սրահներ, ճգնավորի խուց, տնտեսական կառույցներ, բազմաթիվ խաչապատկերներ և այլ գտածոներ՝ մետաղյա դրամներ, ապակյա գավաթի բեկորներ, մշակութային և կրոնական իրեր։Ներկայացնում է Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի հնագետ, արշավախմբի ղեկավար Մհեր Խեչոյանը։

Արագածոտնի մարզի Կարբի գյուղի դիմաց, Քասախ գետի կիրճի ձախ՝ ժայռոտ հրվանդանին է սփռված Վարդենիս հին գյուղատեղին։Վարդենիս կամ Վարդենի հին գյուղատեղին և Վաչուտյանների նստավայր-ամրոցն է ներկայացնում Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի գիտաշխատող Արմեն Ասատրյանը։